ประวัติศาสตร์เก่าแก่ของ กรุงศรีอยุธยา ” พระธาตุศรีสองรัก “

พระธาตุศรีสองรัก กับ เจ้าพ่อกวน-เจ้าแม่นางเทียม แห่งเมืองด่านซ้าย

ในอดีตมีเรื่องเล่าตั้งแต่ยุค กรุงศรียุธยา มีตำนานเกี่ยวกับ พระธาตุศรีสองรัก กล่าวกันว่า ในมวลหมู่ราชการนั้น ถ้าได้ไปอยู่ที่ อำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ก็แทบจะไม่ได้บังคับใช้กฎหมายเอาผิดคนที่นั่นกันเลย เพราะคนที่ด่านซ้าย ล้วนแต่อยู่กันอย่างสงบสันติ นั่นอาจเป็นเพราะจารีตประเพณีของที่เมืองนี้ วางกรอบปฏิบัติให้ผู้คนไว้อย่างชัดเจน

ความเชื่อของคนด่านซ้ายเกี่ยวกับเจ้าพ่อกวน กับเจ้าแม่นางเทียมนั้น มีมาช้านานหลายร้อยปีแล้ว บางคนสันนิษฐานว่า น่าจะเกิดขึ้นภายหลังการก่อสร้างพระธาตุศรีสองรัก

เพราะตำนานการสร้างพระธาตุศรีสองรักนั้น เล่ากันว่า มีหนุ่มสาวคู่หนึ่งรักกันมากแต่ถูกกีดกัน จึงพากันหลบหนีไปซ่อนตัวในองค์พระธาตุศรีสองรัก

ที่ขณะนั้นกำลังทำการก่อสร้างใกล้แล้วเสร็จ ครั้นถึงขั้นตอนการปิดองค์พระธาตุ แต่ช่างก่อสร้างกลับไม่เห็นคูรักทั้งสอง ก็เลยก่อปูนปิดทำให้ทั้งสองถูกขังอยู่ในองค์พระธาตุกลายเป็นวิญญาณรักษาองค์พระธาตุ และชาวบ้านก็พากันเรียกพระธาตุแห่งนี้ว่า พระธาตุศรีสองรัก จนถึงทุกวันนี้

จารึกสมัย กรุงศรีอยุธยา

องค์พระธาตุศรีสองรักนั้น นับเป็นศูนย์รวมจิตใจของคนด่านซ้ายและชาวลาว เพราะก่อสร้างขึ้นเพื่อเป็นสักขีพยานระหว่าง พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช แห่งกรุงศรีสัตนาคนหุต หรือล้านช้าง กับ สมเด็จพระมหาจักรพรรดิ กษัตริย์กรุงศรีอยุธยา

เป็นสักขีพยานการประกาศสัตยาบันทั้งสอง อาณาจักร จะเป็นมิตรต่อกัน ไม่รุกรานกัน ดังที่มีคำจารึกไว้ที่ข้างองค์พระธาตุ

“สมเด็จพระมหากษัตริย์เจ้ากรุงศรีสัตตนาค สมเด็จพระมหากษัตริย์เจ้าเอากรุงศรีอโยธิยา มหาดิลก…ขอจงเป็นเอกสีมาปริมณฑล เป็นอันเดียวกัน เกลี้ยงกลมงามมณฑลเท่าพงศ์พันธุ์ลูกเต้าหลานเหลน อย่าได้ชิงช่วงล่วงด่านแดนแสนหญ้า อย่าได้กระทําโลภเลี้ยวแก่กันจนเท่าเสี้ยงพระอาทิตย์พระจันทร์เจ้าตกลงมาอยู่เหนือแผ่นดินอันนี้เทอญ”

เรื่องนี้ ตรงกับการบันทึกในประวัติศาสตร์ของพม่าด้วยเช่นกันว่า พระเจ้าตะเบ็งชเวตี้ กษัตริย์แห่งเมืองหงสาวดี ต้องการขยาย อาณาจักร ออกไปทางทิศตะวันออก ก็คือ กรุงศรีอยุธยา สุดท้ายก็ยกทัพมาตีกรุงศรีอยุธยาจนได้แต่นครเวียงจันทน์ นั้น ไม่สามารถยึดครองได้

การก่อสร้างพระธาตุศรีสองรัก นั้น เชื่อกันว่าบริเวณที่ตั้ง เป็นจุดที่พบ “อูบมุง”(คนอีสานเรียก เจดีย์ปูนว่า อูบมุง) ภายในมีผ้าสีดําห่อกระดูก ต่อมากษัตริย์ทั้งสองฝันตรงกันว่า

มีชายแต่งกายชุดขาวมาเข้าเฝ้าและกราบทูล ว่า อูบมุงแห่งนี้เป็นที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุส่วนองคุลีนิ้วก้อย ทั้งสองพระองค์จึงให้สร้างพระธาตุศรีสองรักขึ้นครอบทับอูบมุงที่ว่านั้น จึงทำให้พระธาตุศรีสองรักมีความศักดิ์สิทธิ์ เป็นที่ยึดเหนี่ยวทางจิตใจของคนด่านซ้าย

เจ้าพ่อกวน – เจ้าแม่นางเทียม

ที่องค์พระธาตุศรีสองรักนั้น จะมีคนผู้หนึ่งคอยดูแลองค์พระธาตุ เรียกว่า “แสน” แต่ คำว่าแสนนี้ ไม่ใช่ชื่อ หากแต่เป็นตำแหน่ง ที่ถูกแต่งตั้งขึ้นภายใต้ความเชื่อเกี่ยวกับจารีตประเพณี หรือ ที่เรียกกันว่า ฮีต และคอง ที่เป็นเรื่องเกี่ยวกับการปฏิบัติตน

แสน จะถูกแต่งตั้ง โดยเจ้าพ่อกวน ที่พระเสื้อเมืองมาเข้าทรง แล้วเอาด้ายไปผูกข้อมือชายหนุ่ม ผูกคนไหน คนนั้นก็คือ แสน เจ้าพ่อกวน จะมี แสน อยู่ 10 คน เพื่อมาเป็นผู้รับใช้ หรือผู้ช่วยในการจัดกิจกรรมประเพณีทั้ง 12 เดือน

ส่วน เจ้าพ่อกวน นั้นจะถูกเลือกโดย พระเสื้อเมือง ที่ประจำอยู่หอหลวง ไม่ไกลจากองค์พระธาตุ พิธีเลือกเจ้าพ่อกวนนั้น จะทำขึ้นที่หน้าองค์พระธาตุ ผู้ที่รับเลือกเป็นเจ้าพ่อกวน จะปล่อยผมยาว ม้วนเก็บไว้ มีผ้าขาวคาด สวมเสื้อขาว นุ่งโจงกระเบน ถือศีล 8

ตั้งอยู่ในศีลในธรรม คอยชี้นำให้ผู้คนตั้งมั่นในคุณความดี โดยมีตัวเจ้าพ่อกวน เป็นตัวอย่าง ที่บ้านเจ้าพ่อกวน ก็จะมีหิ้งไว้กราบไหว้บูชาทุกวันขึ้น 15 ค่ำ หรือวันพระใหญ่

การเป็น เจ้าพ่อกวน ไม่มีเทอม ไม่มีวันเกษียณอายุ เว้นแต่อายุมากจนไปไม่ไหวแล้ว ผู้ที่จะมาเป็นเจ้าพ่อกวน คนถัดไป จะต้องได้รับเลือกจากพระเสื้อเมืองผ่านร่างทรง แต่ส่วนใหญ่ก็จะเป็นทายาทของ เจ้าพ่อกวนคนก่อน

เช่นเดียวกับที่บ้านเจ้าแม่นางเทียม ก็จะมีหิ้งให้กราบไหว้บูชาทุกวันขึ้น 15 ค่ำด้วยเช่นกัน เจ้าแม่นางเทียม ก็จะปล่อยผมยาว เกล้ามวยไว้ สวมเสื้อขาว เป็นผู้นำในการจัดงานประเพณี

โดยทำตามพิธีกรรมแบบเก่าที่สืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษ และจะมี “นางแต่ง” เป็นผู้ช่วยทั้งในการทำพิธี รวมทั้งแนะนำสั่งสอนให้ผู้คนประพฤติปฏิบัติในทางที่ถูกที่ควร

บทความที่เกี่ยวข้อง
เรื่องราว พญานาค

เจ้าพ่อกวนนั้น เชื่อกันว่า เป็นตัวแทนเจ้านายฝ่ายชาย ส่วน เจ้าแม่นางเทียมนั้น เชื่อว่าเป็นตัวแทนเจ้านายฝ่ายหญิง

นั่นจึงเป็นที่มา ของคำพูดที่ว่า เมืองด่านซ้ายนั้น แทบจะไม่ต้องใช้กฎหมายควบคุม หรือบังคับให้คนอยู่ในกรอบ เพื่อความสงบสันติ เพราะที่นี่เขามี ฮีต 12 คอง 4 ที่เป็นแนวทางดำเนินชีวิตของพวกเขาอยู่แล้ว

แต่ในเรื่องของความศักดิ์สิทธิ์ของพระธาตุศรีสองรัก ก็มีเรื่องเล่าสืบต่อกันมาว่า เศษดิน หรือเศษอิฐที่ไปขอจากองค์พระธาตุ เพื่อความสิริมงคล หรือเพื่อให้ชีวิตรุ่งเรืองนั้น เมื่อขอไปแล้วจะต้องนำกลับมาคืน ยิ่งถ้าหากไปทำสูญหาย แล้วไม่กลับไปขอขมาลาโทษ ก็จะพบกับความวิบัติ ล้มละลาย บางรายถึงกับสติแตกเป็นบ้าไปเลยก็มี

ประเพณีการทําบุญพระธาตุศรีสองรัก มีขึ้นเป็นประจําทุกปี ในวันเพ็ญ เดือน 6 ตามฤกษ์สร้างพระธาตุที่สืบต่อกันมา