พระพุทธ ชิน ราช แม้จะผ่านศึกสงครามแต่ก็ไม่เคยจากเมืองพิษณุโลก

ถ้าพูดถึงพระพุทธรูปที่งดงามที่สุดในประเทศไทย หรือในโลกเลยก็ว่าได้นั้น ทุกคนต้องบอกว่า พระพุทธ ชิน ราช ซึ่งประดิษฐานอยู่ที่วัดพระศรีรัตนมหาธาตุวรมหาวิหาร จังหวัดพิษณุโลก เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย หล่อด้วยทองสำริด ชาวพิษณุโลกเรียกว่า หลวงพ่อใหญ่ เรียกวัดพระศรีรัตนมหาธาตุว่า วัดใหญ่

เช่นเดียวกับพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์องค์อื่นๆ ที่มีตำนานการสร้างอันเต็มไปด้วยความมหัศจรรย์ แต่สำหรับพระพุทธ ชิน ราช มีพิเศษตรงที่ ยังไม่เป็นที่ยุติว่า สร้างขึ้นเมื่อใด บ้างก็ว่า เมื่อ จุลศักราช 319 หรือราวๆ พ.ศ.1500 บ้างก็ว่า จุลศักราช 719 หรือราวพ.ศ.1900

ที่ว่าสร้างเมื่อ พ.ศ.1500 นั้น อ้างถึงพงศาวดารเหนือ ปรากฏอยู่ในพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 4 ว่าด้วยเรื่องพระ พุทธชินราช พระพุทธชินสีห์และพระศรีศาสดา และพระราชปรารภของ รัชกาลที่ 5 เรื่องพระพุทธชินราช

เรื่องเล่า พระพุทธ ชิน ราช ตามพงศาวดาร

ตามพงศาวดารบอกว่า พระเจ้าศรีธรรมไตรปิฎก เป็นผู้สร้างเมืองพิษณุโลกก่อนสร้างพระพุทธชินราช โดยพระเจ้าศรีธรรมไตรปิฎก นี้ศรัทธาในพระพุทธศาสนาเป็นอันมาก จึงให้สร้างวัดพระศรีรัตนมหาธาตุเป็นวัดคู่เมือง

สร้างพระมหาธาตุเป็นรูปปรางค์สูงราว 8 วา ตั้งกลาง แล้วสร้างพระวิหารรอบปรางค์ทั้งสี่ทิศ มีระเบียง 2 ชั้น และต้องการสร้างพระพุทธรูปขึ้น 3 องค์ เพื่อเป็นพระประธานในพระวิหาร

สมเด็จพระเจ้ากรุงศรีสัชนาลัย ส่งช่างพราหมณ์ที่ฝีมือดี 5 คน ชื่อบาอินทร์ บาพราหมณ์ บาพิษณุ บาราชสิงห์ และบาราชกุศล แล้วยังมีช่างจากสวรรคโลก ช่างชาวเชียงแสนและช่างหริภุญชัย มาช่วยกันหล่อพระพุทธรูปทั้ง 3 องค์ องค์ที่ 1 คือพระพุทธชินราช องค์ที่ 2 พระพุทธชินสีห์ และองค์ที่ 3 ชื่อ พระศรีศาสดา มีพุทธลักษณะคล้ายกัน แต่ขนานลดหลั่นกันไป

พอได้ฤกษ์อันเป็นมงคล จุลศักราช 317 ก็ทำพิธีเททองหล่อพระพุทธรูปทั้ง 3 องค์ แต่เมื่อเททองเสร็จปรากฏว่า พระพุทธชินสีห์ และพระศรีศาสดาเท่านั้นที่ทองเต็มองค์สมบูรณ์ แต่พระพุทธชินราชทองไม่เต็ม ช่างทำการเทใหม่อีกถึง 3 ครั้งก็ไม่สำเร็จ
พระเจ้าศรีธรรมไตรปิฎก

ก็เลยอธิษฐานขอให้เทพเทวดาช่วยดลให้สร้างสำเร็จ ช่างก็ช่วยกันปั้นหุ่นใหม่ แต่ครั้งหลังนี้ มีตาปะขาวคนหนึ่ง ไม่รู้ชื่อเสียงเรียงนาม เป็นใครมาจากไหน มาช่วยปั้นหุ่น

แต่คราวนี้กว่าจะได้ฤกษ์อันเป็นมงคล ก็ต้องรออีก 2 ปี ถึงจะได้เททองก็คือ 8 ค่ำเดือน 6 ปีมะเส็ง จุลศักราช 319 ก็พ.ศ.1500พอดี จึงได้ประกอบพิธีเททอง คราวนี้สำเร็จสมบูรณ์ องค์พระพุทธรูปออกมาสวยงาม

หรือเทวดาจะช่วยสร้าง

เหมือนกับตำนานพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์องค์อื่น ไม่มีใครตามหาตาปะขาวผู้นั้นได้ เลยลือกันไปว่า น่าจะเป็นพระอินทร์แปลงร่างลงมาช่วยสร้างพระพุทธรูปอันสวยสดงดงามเกินกว่าฝีมือมนุษย์จะสร้างได้ ก็ยิ่งทำให้ผู้คนเลื่อมใสศรัทธาพระพุทธชินราชมาตั้งแต่บัดนั้น

ความอัศจรรรย์ของพระพุทธชินราชนั้นยังมีเรื่องของการที่ว่า ไม่เคยถูกอัญเชิญไปที่หนึ่งที่ใด มีแต่การสร้างองค์จำลองไปประดิษฐานในที่ต่างๆ

ผิดกับพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมือง ที่เมื่อใดที่เมืองนั้นอ่อนแอ และถูกเจ้าเมืองอื่นมาตีจนแตกแล้วก็มักจะอันเชิญพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองนั้นกลับถิ่นฐานของตน ที่สำคัญ พิษณุโลกเองก็ไม่ใช่ว่าจะไม่เคยอยู่ในช่วงขาลง

บทความที่เกี่ยวข้อง
พระแก้วมรกต กับมิตรภาพไทย-ลาว

พระพุทธรูปหนึ่งเดียวในใจของชาวพิษณุโลก

ปี พ.ศ.2318 ทัพพม่า นำโดย อะแซหวุ่นกี้ ได้บุกเข้าตีเมืองพิษณุโลก และยึดเอาเมืองพิษณุโลกไว้ได้ อะแซหวุ่นกี้ ได้สั่งเผาทำลายพระราชวังสนามจันทน์ และพระวิหารด้านทิศตะวันออกพระอัฏฐสารส

แต่ไฟที่พม่าเผานั้น ก็ไม่ได้ลามไปยังวิหารด้านทิศตะวันตก อันเป็นที่ประดิษฐานของพระพุทธชินราช ชาวเมืองพิษณุโลกที่เมื่อรู้ข่าว ก็ยิ่งเพิ่มความเลื่อมใสศรัทธาพระพุทธชินราชมากยิ่งขึ้น

ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์เอง ก็มีการอัญเชิญพระพุทธรูปจากจังหวัดเพิษณุโลก ลงไปประดิษฐานที่กรุงเทพฯ ด้วยเช่นกัน แต่ไม่มีการอัญเชิญพระพุทธชินราช

ปี พ.ศ.2442 สมัยรัชกาลที่ 5 มีการสถาปนาวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม ขึ้นเป็นพระอารามหลวงประจำพระราชวังดุสิต รัชกาลที่ 5 ทรงคิดที่จะอัญเชิญพระพุทธชินราชไปประดิษฐานเป็นพระประธานที่วัดเบญจมบพิตร เพราะทรงเห็นว่า จะหาพระพุทธรูปที่มีพุทธลักษณะสวยงามดังพระพุทธชินราชนั้นไม่มีอีกแล้ว

แต่รัชกาลที่ 5 ก็เกรงว่า หากอัญเชิญพระพุทธชินราช ไปกรุงเทพฯ แล้ว ชาวเมืองพิษณุโลกรู้ข่าว ก็จะพากันเศร้าโศกเสียใจ ดังเมื่อปี 2372 ที่มีการอัญเชิญพระพุทธชินสีห์ ไปประดิษฐานที่กรุงเทพฯ และในเวลาไล่เลี่ยกันนั้น ก็อัญเชิญพระศรีศาสดาตามลงไป

ดังนั้น รัชกาลที่ 5 จึงได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระพุทธชินราชจำลองประดิษฐานไว้แทน

และอาจจะเป็นเพราะจุดนี้ พระพุทธชินราชจึงถูกสร้างองค์จำลองขนาดต่างๆ ประดิษฐานตามวัด อยู่แทบจะทั่วประเทศ

ส่วนพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ทรงพระราชนิพนธ์ไว้ว่า พระพุทธชินราช พระพุทธชินสีห์ และพระศรีศาสดานั้น เผ่าพงษ์กษัตริย์กรุงศรีอยุธยา ล้วนแต่เคยมากราบนมัสการแล้วต่างก็ได้ขึ้นเป็นกษัตริย์ทั้งนั้น ไม่ว่าจะเป็น

สมเด็จพระราเมศวร สมเด็จพระมหาธรรมราชา สมเด็จพระนเรศวร สมเด็จพระเอกาทศรถ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ จึงทำให้เห็นว่า การได้มากราบนมัสการพระพุทธรูปที่เมืองสวรรคโลกแล้ว ทำให้เป็นกษัตริย์ที่เกรียงไกร ได้ชัยเหนือศัตรู