ถ้าพูดถึงนิทานพื้นบ้านของเมืองไทยแล้ว นิทานเรื่อง ตาม่องล่าย นับเป็นนิทานที่มีชื่อเสียงและเป็นที่รู้จักกันอย่างกว้างขวางทั้งคนในท้องถิ่น รวมทั้งชาวต่างชาติ เพราะนิทานพื้นบ้านเรื่องนี้ถูกแปลเป็นภาษาต่างประเทศถึง 7 ภาษา ไม่ว่าจะเป็นอังกฤษ จีน ญี่ปุ่น ฝรั่งเศส เยอรมัน สเปน รวมทั้ง อิตาเลียน
นั่นอาจเป็นเพราะนิทานเรื่องนี้ เชื่อมโยงถึงสถานที่ต่างๆ ในจังหวัดประจวบคีรีขันธ์ เพชรบุรี ชุมพร รวมถึงจังหวัดระยอง จันทบุรี ตราด ชลบุรี ซึ่งอยู่อีกฟากของอ่าวไทย และแต่ละแห่งก็เป็นแหล่งท่องเที่ยวอันสวยงาม เป็นธรรมชาติที่น่าหลงใหล น่าตื่นตาตื่นใจ
เรื่องเล่า นิทาน ตาม่องลาย
นิทานตาม่องล่าย มีอยู่ว่า ที่ชายฝั่งทะเลด้านเหนือของเมืองประจวบคีรีขันธ์ มีหมู่บ้านชาวประมงเล็กๆ ตั้งอยู่ชื่อว่า บ้านอ่าวน้อย
มีภูเขาอยู่ลูกหนึ่งจึงเป็นที่หลบพายุของเหล่าบรรดาเรือประมง และพักค้างแรมกันจนกว่าพายุจะสงบ บ้านอ่าวน้อย
ก็เลยมักจะมีชาวประมง ไม่ก็เป็นพ่อค้าต่างถิ่นต่างแดนล่องเรือมาหลบมรสุม และทำการค้าขายด้วย
เหตุการณ์ที่ทำให้เกิดเรื่องก็มาจากครอบครัวตาม่องล่าย แกมีเมียชื่อ ยายรำพึง ทำมาหากินด้วยการประมงนั่นแหละ ลำพังแค่สองตายยายก็ไม่เท่าไหร่ แต่แกมีลูกสาวที่ชื่อว่า ยมโดย นี่สิ เลยเกิดเรื่องขึ้นมา
เพราะสาวยมโดยนั้น งามกว่าใคร งามทั้งใบหน้ากิริยา แถมยังเอาการเอางาน จนชื่อเสียงของสาวยมโดยนั้นระบือไปไกล เพราะหน้าบ้านตาม่องล่ายนั้น เป็นอ่าว ก็มักจะมีเรือมาจอดพักหลบมรสุมบ้าง ค้าขายบ้าง
ว่ากันว่า ตาม่องล่าย นี่แกนิสัยโผงผางมุทะลุ ส่วนยายรำพึง ก็ชอบพูดชอบคุย แต่บางทีก็คุยกันกับผัวไม่ค่อยรู้เรื่อง เพราะบางครั้งก็ไปกันคนละทิศละทาง ตาม่องล่ายไปหาปลา ยายรำพึง ก็พาลูกสาวไปทำไร่
อันว่า สาวยมโดย นั้น แม้จะเป็นคนสวยคนงามประจำหมู่บ้าน แต่หนุ่มน้อยหนุ่มใหญ่ในหมู่บ้านก็ไม่กล้าเฉียดใกล้ ซึ่งก็น่าจะเป็นเพราะนิสัยตาม่องล่าย นั่นแหละ เลยไม่มีใครกล้า
ความงามของสาวยมโดย ลือกันไปจนถึงเมืองเพชรบุรี จนเจ้าลาย หนุ่มรูปงามลูกชายเจ้าเมืองเพชรบุรี ได้ยินเข้าก็เยอ อยากจะไปดูให้เห็นกับตา เจ้าลาย ปลอมตัวเป็นพ่อค้าล่องเรือมาขายเครื่องมือจับปลา ทำทีมาซื้อปลาที่บ้านตาม่องล่าย
เจ้าลายนี่ เห็นว่า เป็นคนสุภาพอ่อนน้อม ปากหวาน เข้ากับผู้ใหญ่ได้ดี ก็ไปเข้าทางยายรำพึง ผู้เป็นแม่สาวยมโดย กิริยาวาจาที่สุภาพอ่อนน้อมของเจ้าลาย
เป็นที่พอใจของยายรำพึง ทั้งสองจึงติดต่อค้าขายปลากันเป็นประจำ แถมยังลงทุนไปช่วยยายรำพึง ทำไร่เลยก็มี
เพียงเพื่อให้ได้พบกับ สาวยมโดย แล้วทั้งสองก็ได้เจอกันจริงๆ ยายรำพึง ก็ไม่ได้ว่าอะไร ที่หนุ่มสาวทั้งสองจะคบหาดูใจกัน
ส่วนเจ้าลายนั้น นานวันก็ยิ่งหลงรักสาวยมโดย ก็ไปบอก ยายรำพึง ว่าที่แม่ยายว่า จะกลับเมืองเพชรบุรี แล้วจะให้ผู้ใหญ่มาสู่ขอสาวยมโดย ยายรำพึง ก็เห็นทั้งสองใกล้ชิดสนิทสนมกันมาโดยตลอด
ก็รับปากเจ้าลาย ว่าถ้าส่งผู้ใหญ่มาขอ ก็จะยกให้ แต่ปัญหาก็คือ เรื่องราวใหญ่โตขนาดนี้ ยายรำพึง กลับไม่ปรึกษาผัวแม้แต่คำเดียว อาจจะเห็นว่า ตาม่องล่ายนั้น ไม่ชอบเจ้าลาย หนุ่มแดนไกลที่มาเกาะแกะลูกสาว
ข้างฝ่ายตาม่องล่าย กลับไปถูกชะตากับเจ้ากรุงจีน ที่ล่องสำเภาลำใหญ่มาค้าขายแล้วแวะที่บ้านอ่าวน้อย แต่จริงๆ เจ้ากรุงจีนนั้นมาเพราะได้ยินว่า สาวยมโดย ลูกสาวตาม่องล่ายนั้น งดงามหาใครเปรียบไม่ได้
ก่อนมาก็ทำการบ้านมาอย่างดี จนรู้ว่า ตาม่องล่ายชอบอะไร ไม่ชอบอะไร เหล้ายาจากเมืองจีนนั้นเลื่องชื่ออยู่แล้ว ก็เป็นที่ถูกอกถูกใจตาม่องล่าย
แต่กับยายรำพึงกลับทำท่าทีเฉยๆ ยายรำพึง เลยไม่ค่อยชอบขี้หน้าเจ้ากรุงจีน แต่เจ้ากรุงจีน ก็เน้นเข้าหาว่าที่พ่อตา ข้าวของมีค่าอันใดก็นำไปประเคนให้ กระทั่งวันหนึ่งได้จังหวะ เจ้ากรุงจีน ก็เอ่ยปากสู่ขอ สาวยมโดย จากตาม่องล่าย
ด้วยฐานะอันมั่งคั่ง ของกำนัลก็เป็นที่ถูกใจตาม่องล่าย ก็เลยไม่ลังเลที่จะยกลูกสาวให้ไปเป็นสะใภ้ชาวจีน โดยที่ไม่ได้บอกกับยายรำพึง
เมื่อขบวนขันหมากทั้ง 2 มาเจอกัน
เจ้ากรรมก็อีตรงที่ทั้งเจ้ากรุงจีน กับเจ้าลายนั้น นัดหมายว่าจะยกขันหมากมาสู่ขอสาวยมโดยในวันเดียวกัน
ขบวนขันหมากอันยิ่งใหญ่ของว่าที่เจ้าบ่าวทั้งสอง แม้จะมาจากคนละทิศแต่สุดท้ายก็มาเจอกัน ที่อ่าวหน้าบ้านของตาม่องล่าย
สองผัวเมียที่ไม่ค่อยลงรอยกันอยู่แล้ว ก็เริ่มมีปากเสียงเถียงกันดังขึ้นทุกขณะเพราะความโกรธ ที่อีกฝ่ายไม่ให้เกียรติบอกกล่าวกัน แต่กลับไปยกลูกสาวให้เขาไปแล้ว
ตาม่องล่าย ที่ได้ชื่อว่าเป็นคนมุทะลุดุดันนั้น พอเป็นเรื่องกับเมีย กลายเป็นฝ่ายยายรำพึง ที่โมโหจัด คว้าได้หมวกเหวี่ยงใส่หน้าตาม่องล่าย แต่ไม่ถูกหมวกเลยถูกลมหอบไปตกที่ริมหาดประจวบคีรีขันธ์ กลายเป็นเขาลูกหนึ่ง ชื่อว่า เขาล้อมหมวก
ตาม่องล่าย เห็นเมียขว้างหมวกใส่ ก็เอาบ้าง ฉวยได้กระบุงก็ซัดโครมเข้าใส กะว่าเอาให้หน้ายายรำพึงหงายไปเลย แต่ที่ไหนได้ ยายรำพึง ดันหลบได้ กระบุงก็ลอยข้ามอ่าวไทยไปที่เกาะแห่งหนึ่งใจจังหวัดตราด เลยพากันเรียกเกาะนั้นว่า เกาะกระบุง
ถึงคราวยายรำพึงบ้าง ซัดงอบร่อนผ่านหน้าตาม่องล่ายไปตกที่ปลายแหลมอันเป็นดินแดนอยู่ระหว่างจังหวัดตราดกับจันทบุรี เลยเรียกกันว่า แหลมงอบ
ทีนี้ก็สนุกกันใหญ่ ตาม่องล่ายคว้าได้จาน ก็ขว้างไปตกใส่เกาะที่ปากอ่าวคลองวาฬ กลายเป็นเกาะจาน คว้าได้กระจกก็ขว้างอีก คราวนี้ไปตกที่เขาลูกหนึ่ง เลยได้ชื่อว่าเป็นเขาช่องกระจก
บทความที่เกี่ยวข้อง ผี ตา โขน ที่ด่านซ้าย จังหวัดเลย
เห็นสากตำข้าวก็คว้าจะเอาไปตี แต่ยายรำพึง หนี เลยขว้างใส่ สากพุ่งเข้าใส่เกาะแห่งหนึ่งจนทะลุ เลยกลายเป็นเกาะทะลุ อยู่อำเภอบางสะพานน้อย แต่ความแรงของสากพุ่งเลยไปถึงชุมพร ตกลงบนเกาะแห่งหนึ่ง เกาะนั้นเลยได้ชื่อว่า เกาะสาก
ยายรำพึง วิ่งหนีไม่คิดชีวิต ไปพักเอาแรงที่อ่าวบางสะพาน ก็ร้องไห้รำพึง ถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นว่าบานปลายกลายเป็นโศกเคราะห์ได้ขนาดนี้ ยายรำพึงร้องไห้จนขาดใจตาย ภูเขาลูกใหญ่ที่ยายรำพึง นอนขาดใจตายตรงนั้นเลยกลายเป็นเขาแม่รำพึง
ตาม่องล่าย เห็นยายรำพึงหนีไปได้ ก็ไม่รู้จะทำอย่างไร อับอายชาวบ้าน ก็อาย ส่วนกับเจ้ากรุงจีนนั้นไม่ต้องพูดถึง เพราะรับปากรับคำเป็นมั่นเหมาะแล้ว จะมาตระบัดสัตย์นั้นเป็นเรื่องที่ตาม่องล่าย ถือนักถือหนา
หันรีหันขวางไปเจอกับลูกสาว ที่ยืนเสียอกเสียใจอยู่เช่นกัน ก็ปราดเข้าไปหาจับลูกสาวฉีกออกเป็นสองซีก ซีกหนึ่งขว้างไปให้เจ้าลาย ไปตกที่เกาะแห่งหนึ่ง ในอำเภอปราณบุรี เลยเรียกกันว่า เกาะนมสาว
อีกซีก ขว้างไปให้เจ้ากรุงจีน ไปตกใส่เกาะที่จังหวัดจันทบุรี ที่จันทบุรี ก็เลยมีเกาะนมสาวด้วยเหมือนกัน
ส่วนขันหมากที่มีทั้งแก้วแหวนเงินทอง ข้าวปลาอาหารทั้งหลาย ตาม่องล่ายก็กวาดทิ้งลงทะเลไปเสียหมด
เมื่อกวาดทิ้งหมด ตาม่องล่าย ก็เสียใจอย่างหนัก คว้าได้ไหเหล้า ก็เดินไปริมอ่าวน้อยหน้าบ้าน กินเหล้าอย่างหนักจนสิ้นใจ กลายเป็นเขาตาม่องล่าย
ฝ่าย เจ้าลาย ก็เสียอกเสียใจคนรักตายต่อหน้า ทั้งที่หอบขันหมากมาขอแต่งงาน ก็เลยทิ้งขันหมกทั้งหมด กลายเป็นเขาขันหมาก
ที่ทุกวันนี้เรียกเขาสามร้อยยอด อำเภอปราณบุรี เครื่องเพชรพลอยก็สาดทิ้งอย่างไม่ใยดี กลายเป็นกลายเป็นเขาเพชรพลอย หรือเขาหัวแก้วหัวแหวน อยู่ในจังหวัดเพชรบุรี
เจ้าลาย มาตรอมใจตายอยู่ที่ภูเขาลูกหนึ่ง ในอำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี เลยเรียกภูเขาลูกนี้ว่า เขาเจ้าลาย
ส่วนเจ้ากรุงจีน ก็ไม่ต่างกัน รู้สึกเสียหน้ามาก เลยตัดสินใจเทขันหมากทิ้งลงทะเล ขนมจีนก็กลายเป็นสาหร่ายทะเลย กลายเป็นหอยหมาก หอยมวนพลู ตะเกียบลอยน้ำไปติดเขา ก็กลายเป็นเขาตะเกียบ อยู่ที่อำเภอหัวหิน
เจ้ากรุงจีนทิ้งกระทั่งหลักที่เอาไว้ผู้สำเภา หลักก็ลอยไปติดที่เกาะแห่งหนึ่ง เลยได้ชื่อว่า เกาะหลัก อยู่กลางทะเล ประจวบคีรีขันธ์